Sözleşme hukuku konulu yazı dizimizin beşinci bölümünde sözleşmeyi oluşturan kısımlardan ”Sözleşmenin sona ermesi ve fesih usulü” bölümünü açıklamaya çalıştık.
1-SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ VE FESİH USULÜ
Fesih, tek taraflı bir irade beyanıyla sözleşmeyi sona erdirme hakkıdır. Fesih, sözleşmenin türüne ve dayandığı nedene göre farklılık gösterir.
Genel olarak ikiye ayrılır:
1.1-SÖZLEŞMEDE OLAĞAN FESİH
Olağan fesih sadece belirsiz süreli bir sözleşmede taraflardan birinin makul bir süre vererek, fesih bildiriminde bulunmasıdır. Örneğin: Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde İş Kanunu’nda belirtilen ihbar sürelerine uyularak yapılan fesih; Kira sözleşmesinde kiracı için 15 gün önceden bildirimle tahliye hakkı (belirli şartlarda).
1.2-SÖZLEŞMEDE OLAĞANÜSTÜ FESİH
Olağanüstü fesih ise haklı nedenle derhal fesih bildirimde bulunulmasını ifade eder. Örneğin: Sözleşme ilişkisini devam ettirmeyi diğer taraf için çekilmez hale getiren, taraflardan kaynaklanan veya sözleşme dışı gelişen haklı bir sebep varlığında yapılan fesih türüdür. Örnek: İş sözleşmelerinde işçi veya işveren açısından İş Kanunu m. 24 ve 25’te sayılan haklı sebepler; Eser sözleşmesinde iş sahibinin eseri kabule yanaşmaması; Kira sözleşmesinde kiracının kirayı ödememesi veya kiraya verenin tahliye nedenlerinin ortaya çıkması; Vekalet sözleşmesinde güven ilişkisinin zedelenmesi gibi.
1.3-SÖZLEŞME UYARILAR
UYARI 1 : Sözleşmelerde delil sözleşmesi bölümü eklenmesinde fayda vardır. Örneğin İnşaatta müteahhit ayıplı mal kullandı diyelim. Ayıplı mal nasıl tespit edilecek. Durum tespit edilene kadar delillerin ortadan kaybolma ihtimalide düşünülerek, malzemenin kalitesinin tespitinde delil tespiti davası uygulanmasını kolaylaştırıcı bir madde sözleşmeye eklenmesi sözleşme özelinde değerlendirilmelidir. Zira fesheden taraf, feshin haklı olduğunu veya usulüne uygun yapıldığını ispat etmekle yükümlüdür. Bu nedenle fesih bildirimlerinin ve dayanakların yazılı ve belgelenmiş olması çok önemlidir.
UYARI 2 : Bir tarafın durumunu ağırlaştırıcı veya tek taraflı delil sözleşmesi yapılmamasına ,iki tarafı da bağlayıcı adil ve hakkaniyete uygun bir maddenin düzenlenmesine dikkat edilmelidir.
UYARI 3: Sözleşmeden dönme ve sözleşmenin feshi birbirinden farklı kavramlardır. Ani edimli bir sözleşmeden bahsediyorsak, ”sözleşmeden dönmeden’‘ ; sürekli edimli bir sözleşmeden bahsediyorsak ”sözleşmenin feshi” kavramlarını kullanmamız gerekir.
UYARI 4: Öncelikle düzenlenecek sözleşmenin, tipi uygun şekilde belirlenmeli ve ortaya konulmalıdır. Zira sözleşme tipik yani kanunda düzenlenmiş bir sözleşme ise bu sözleşmenin nasıl fesih edileceği mevzuatta düzenlenmiş olabilir. Örneğin kira sözleşmesi, eser sözleşmesi, kat karşılığı inşaat sözleşmesi v.b durum bu şekildedir.
Buradan hareketle bu tip sözleşmeler yaparken sözleşmeye koyduğumuz fesih maddesi ilgili mevzuattaki emredici hükme aykırı olmamalıdır. Örneğin kiraya veren kira sözleşmesine, kendisinin göndereceği bir ihtarname ile kiracıyı bir ay içinde konuttan çıkarabilir maddesini koymasının bir hükmü yoktur. Zira Kira sözleşmesinin fesih usulleri Türk Borçlar Kanununda açıkça belirtilmiştir. Kısaca Feshin hangi kanun hükmüne (Örn: Borçlar Kanunu, İş Kanunu, Kat Mülkiyeti Kanunu) dayandığı tespit edilmelidir. Her kanunun kendine özgü fesih düzenlemeleri vardır.
2-DİĞER SÖZLEŞME BİTİM NEDENLERİ
Bir sözleşme, fesih dışında da çeşitli yollarla sona erebilir bunlar:
İfa (Yerine Getirme), Süre Bitimi, İkale (Sözleşme Yapma Özgürlüğü ile Sona Erdirme): Ölüm (Bazı Sözleşme Türlerinde: Örneğin avukatın ölümü ile vekalet sözleşmesi sona erer.), Objektif İmkansızlık (örn: satılacak eşyanın depremde yok olması), Birleşme, Takas, Yenileme .
